Balçık Tekkesi

Defterdar Caddesi ile Cezeri Kasım Paşa Akar Çeşmesi Sokağının birleştiği yerde ve sokağın sol köşesindedir. Bugün yalnız harap türbesi ve arsası mevcuttur. Karşı köşedeki Eyüp Askeri Rüşdiye'si 1988 yılında boş yere yıktırıldı. Yeri parktır. Karşısında ve yol aşırı yer de de Molla Lütfı'nin türbesi bulunmaktadır. 1987 yılında Defterdar Mensucat Fabrikasının yıkılması üzerine meydana çıkmıştır. Tekke ismini buradaki Balçık iskelesinden almıştır. İskele, tekkeye 170 metre mesafede olup eskiden bu mesafe daha kısa idi. Bu sahilde, Defterdar iskelesi; Beyhan Sultan Sahil sarayı; Balçık iskelesi ve daha evvel Neslişah Sultan'a ait olan Esma Sultan Sahil sarayı bulunuyordu. Bu iki sultan sarayının yerine büyük Feshane-i mire fabrikası kurulmuş (Defterdar Mensucat Fabrikası) ve bu arada Balçık iskelesi de bir müddet fabrikanın özel kayık iskele-si olmuş ve sonra kaldırılarak bugünkü rıhtım yapılmıştır.

Evliya Çelebi'ye göre, Caddenin iki tarafında 250 adet çanakçı ve çömlekçi ve bardakçı dükkanları vardı ki Kağıthane'den ve Sarıyer'den getirdikleri çamurları bu iskeleye boşaltırlardı. Bir kısım balçık çamuru da Halic'in dibinden çıkarılırdı. Hadika yazarı bu mabet için şu bilgiyi vermiştir:

Bu mescid aslında 863 (1458) tarihinde Dar'ül-Hadis olmak üzere yaptırılıp zamanla harap oldukta Gazi Tiryaki Hasan Paşa adlı vezir yeniden yaptırmıştır. Ve imameti maaşlı olarak Sünbüllü Şeyhi Mahmud Efendiye verilmiştir. Mahmut Efendi Sünbül Sinan Tekkesi Şeyhi Ya'kub Efendinin halifesi olduğunda bu mecidde sabah ve akşamları zikirler edilmek surtiyle bir halveti tekkesi suretince kullanılmıştır. Vefatına kendi ismi ile şeyhliği tarihtir ki budur:

Mahmud-ı Şeyhi

1018 (1609)

Şeyh Mahmud'dan sonra diğer bir Mahmut dahi şeyh olup

Sulûk'üş-Şeriat

1128 (1716)

tarihinde vefat ederek zaviyenin mahfeli altında medfundur.

Orada Tiryakı Hasan Paşa'nın akrabasından bazı kimseler dahi gömülüdür.

Şeyh İkinci Mahmud'un oğlu Şemsiyye tarikatinden Abdullah Efendinin babasından sonra şeyh olarak;

Tekyei Tarikat

1155 (1742 tarihinde vefat ettikde babası yanında defn olunmuştur.

Yerine oğlu Es-seyyid Eş-şeyh Abd'ül-Gani Efendi postnişin oldu. Bunun zamanında tekkede pek çok cemiyet olarak zengin ve fakir eksik olmaz imiş. 6 Ca. 1201 (15 Ocak 1788) tarihinde vefat edip tekkede medfundur.

Sonra Abdurrahman Efendi şeyh olup 10 M. 1225 (15 Şubat 1810) senesinde vefat etti. Bu da orada medfundur. Sonra Kanbur Şeyh Salim tekkede şeyh oldu. Hemen sadece cumartesi günleri oturarak zikretmekle yetindi. Başka günlerde tekke kapısı kapalı idi. 13 Ra 1234 (7 Tem-muz 1819)'da öldü ve tekkeye gömüldü. Sonra Debbağlar Yazıcısı Şeyh Sadık Efendiye Şeyhülislam Mekki-Zâde Mustafa sim Efendi birinci meşihatlerinde, Şeyh Salim Efendi yerine başkası gösterilemediği için, bu tekkenin şeyhliği verildi. Sadık Efendi Salahi Abdi Efendinin halifesi idi. 1234 (1819) da şeyh olup 1242 senesi şevvalinde (mayıs 1827) hastalanıp, şa'diyye tarikatinden Eş-şeyh es-seyyid Mehmed Emin Efendiye 2000 kuruşa tekkeyi mütevelliliği ile birlikte verdi. Böylece tekke, Uşşakiyye'den Sa'diyye'ye naklolundu. Şeyh Sâdık Efendi dahi 1242 zilkadesinin 22. günü (17 Haziran 1827) vefat etmiştir.

Şeyh Emin Efendi 1243 senesi muhareminin 4. günü (28 Temmuz 1827) şeyh olup tekkeyi açtı. Tekkenin Padişah emri ile yenilenmesi de onun zamanında olmuştur. Taşburun şeyhi iken hac yolunda vefat eden Eş-şeyh Ahmed Efendinin hülefasından eş-Şeyh Salih Efendi Mehmed Emin Efendinin mürşididir. Salih Efendi dahi 1244 muharreminin 5. günü (18 Temmuz 1828) vefat etmiştir. Emin Efendi Hz. Halid R.A. Efendimiz'in türbedarlığı ile dahi kesb-i şeref eylemiştir. Eşşeyh seyyid Mehmet Emin Efendi dahi 1257 senesi zilkadesinin dördüncü günü (Aralık 1841) vefat ederek tekkede türbeye defnedilmiştir.

Tekkenin bir müddet şeyhsiz kaldığını 9 Za. 1245 (2 Mayıs 1830) tarihli bir ilam'dan anlıyoruz. İlam'a göre "Balçık iskelesi'nde Karaman Livası Mirimirani Gazi Hasan Paşa'nın Zaviyesi zaviyederlik cihetinin tevcihi" istenmiştir.

Yerine oğlu Mehmet Ziya Efendi şeyh oldu. Vefatı 1294 (1877) tarihindedir. Onun yerine Mehmet Halit Efendi şeyh olmuştur. Vefat tarihi belli değildir

Şeyh Ziya Efendinin doğum tarihi 1246 (1830)'dır. Tekkenin ikinci şeyhi ise, yine Şeyh Emin Efendinin oğlu ve 1255 (1839) doğumlu Mahmud Efendi idi. Mahmud Efendinin oğlu ise, 1285 (1868) doğumlu Mehmed Emin Efendi idi. Tekkede bu zevattan başka, iki derviş bulunuyordu.

Tekke, âyin günü Cumartesi olan bir Sadiye dergâhı idi.

518 senelik mazisi olan bu tekke ve mescidin avlu kapısı yanında bulunan, Sultan II. Mahmud'un tamirine ait kitabe şudur:

Şehinşeh-i derviş Hû kutb-ı Huda Mahmud Hân

İtmekde lutfı sû besîsâhib dilân-ı şâdman

Rub'i meskûna temam âbâd idüb virdi nizâm

Adli ile nâas u avam devrinde oldu kâmran

Dâ'im du'â-i ehl-i hâl alur o zıll-i lâyezâl

Yapdtrdı oldu bî misâl budur Hankâh-ı Sâ'diyân

Şeyh-i müridi halk iden Rabb-i Kerim-i Zülmenen

Bânii hayrat ü hasen küsün o Şahı her zemân

Nazm Udi safvet Beğ güzel târih-i tamnın oku gel

Sâad ile yapdı bî bedel bu dergâhı Mahmud Hân

1251 (1835)

Hadika Yazarı'nın mahfel altında bulunduğunu söylediği türbe bugün de mevcut olup çok haraptır. Bunun hemen yanında da Mescid'in bulunduğu kıble duvarı üzerindeki mihrabdan anlaşılmaktadır. Tekkenin kurucusu, Tiryaki Hasan Paşa, ünlü bir okçu idi. şecaat ve cesareti kadar zekası ile de meşhur olup Kanije KaPasını 9000 kişi ile, Avrupa'nın her yerinden gelmiş 80.000 kişilik bir orduya karşı 69 gün süren şanlı bir müdafaada bulunarak onları kaçırtmış idi. Bu savunma 1010 R. Evvelinde (Eylül 1602) başlamıştır.

Bu sırada Paşa'nın 80'lik bir ihtiyar olduğu ve at üzerinde sırtından bir tahta ile bağlanarak durabildiği ve bu halde iken Kal'adan çıkarak düşmana en önde saldırdığı rivayet edilir. 1020 (1612) tarihinde, ikinci defa Budin Valisi olduğu sırada orada vefat etti. Kendisi, Sultan III. Mehmed'in adı bilinmeyen bir kızı ile evlenerek saraya dâmât olmuştur. Evkaf Defteri'ne göre tekke, Sokullu Türbesi evkafına mülhak olarak gösterilmiştir.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/281) (İst Ans. 4/1979) (T. Öz. İst Camileri 1/32) (Ayverdi, Fatih Devri, 111/323) (Z. Danışman, E. Çelebi Seyahatnamesi, 2/95) (ş. Akbatu, İst Tekkeleri, 2/37) (Si. Osm. 3/342 Abdül-gani Efendi) (Si. Osm. 4/324 Mahmud Efendi) (Si. Osm. 2/129 Tiryaki Hasan Paşa) (Mec. Tekâya) (1258 ve 1294 Tarihli Tekkeler Listesi) (Danişmend, Kronoloji 3/209) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi S: 215) (M. Ziya, İst ve Boğaziçi, S: 136) (A. Çetin, İstanbııldaki Tekke... Vakışar Der. 13/587) (Başbakanlık Arşivi, Kepece tasnifi, Nüfus Defteri No: 6290/1 S:274) (Si. Osm. 1/430 Emin Mehmed Efendi) (Saliha Sultan Düğünü, İbnülemin Yaz. İst Üni. Kütüp. No: 2802 S: 2 l/b) (İst Belediyesi, İhsaiyat Mec. 1328 S: 21) (Osman Bey, Mec. Cevâmi, 1304 S: 2/2 Sıra No: 5) (Osm. Arş. Dairesi, M. Cevdet Tas. Evkaf Def. 11. No. 17012. 111. No. 25455-25503). II. No: 13281-13504. IV. No: 31229-32424) (Ayvansarayı, vefeyat, haz. F. Derin S: 28)