Cezri Kasım Camii

Cezeri Kasım Paşa Camii, Çömlekçiler civarında, Zal Paşa Caddesi ile Cezeri Kasım Akar Çeşmesi Sokağının birleştiği köşededir.

Banisi Cezeri-Zâde Kasım Paşa'dır. 921 (1515) tarihinde yaptırmıştır. Sofi ve Koca lakabları ile ünlü olup Cezeri-Zâde Nişancı Mehmed Çelebi'nin oğludur. Mehmed Çelebi ise, İmam Cezeri neslinden Ebû'1-hayr Mehmet Efendinin oğlu ve Fenârizâde Ali Efendinin damadıdır. Her ikisi de nişancı ve başdefterdar olmuşlardır. 910 (1504) de Rumeli defterdarı olan Kasım Paşa, Silistre valisi iken Şehzade Yavuz'un Rumeli tarafından İstanbula gelmesine göz yummuştur. Sonra Şehzade Süleyman'a Lala ve defterdar, tahta geçmesinde de 4. vezir oldu. Paşa, 350 (1543) senesinde vefat etti. Kabri, Bursa'da Emir Sultan Türbesi içindedir. Bir rivayete göre de, Bursa'daki medresesi yanına gömülmüştür.

Kasım Paşa'nın, İstanbulda Cağaloğlu'nda ve Selanik'te de birer camii, ayrıca Selanik'te imareti, Bursa'da medrese ve hamamı vardır.

Mabet, tuğla hatıllı olarak kesme taştan yapılmıştır. Tek ve sağır kubbelidir. Önünde üç kubbeli bir revakı bulunmaktadır. Minaresi sağda olup şerefesinin altı şekillidir.

Avlusundaki "şadırvanı Hadice Sultan kethüdası Mehmed Efendi yaptırmıştır. Camiin imamı Feyzi Efendi bu tarihi şıkpaşa Çeşmesi'ne nazire olarak demiştir:

Resm-i târih ide çün mühr ile meh-i kavs-i kazeh

Ziver-i izm-i Muhammed ola tâc-ı malavât

İde bu sû ile Hakk şâd-revânın her dem

Rûh-ı pâkine Hüseyn-in ola vâsıl-ı hamenât

Kethüdâ-yı şerefül-‹sme Hadice Sultan

Sâhib'ül-hayrât Mehemted Ağa ol pakı sıfat

Vâlid-i maddi hem-nâm Hüseyn olmağla

Rûhiyçün eyledi bu mâ'-i lezezi hayrat

Yapdırûb câmi'i merhum Koca Kasım Paşa

İki yüz on yedi yıl teşne geçirmiş şevkât

Şimdi ol zât-ı kerem-pîşe idüb sarf-ı himem

Yeniden eyledi ihya getirüb âb-ı hayât

Olıcak böyle gerek hayr-ı halef dünyâda

Vere devletle Hüdâ ömrüne dâ'im berekât

Nola da'vâ-yı du'â-gûy ederse Feyzi

Müdde'âsın iki tarih ile eyler isbât

İde bu su ile Hakk şadırvanın her dem

1138

Rûh-ı pâkine Hüseyn 'in ola vâsıl hasenat

1138 (1725)

Şadırvanın etrafını 8 ahşap sütunlu bir saçak çevirmiştir. Üzeri kiremit döşelidir. Oniki yüzlü olup bir yüzünde:

Şadırvan ta'mir-i târih

18 L 1266 (Ağustos 1850) diye yazılıdır.

Cami sahnına açılan kemerli kapısı üzerinde dört mısralı şu kitabe vardır:

Hazret-i Adl-i Sultan Mahmud Hân-ı Gâzi'nin

Sa'd hazinedar ustası ol hahsalat zehrâ

Harâb olmuşken işbu ibâdetgâh-âli kim

Hulûs-ı kalb ile ta'mir idüb çün eyledi ihya

3 Muharrem 1238 (20 Eylül 1822)

Avlusundaki fevkani mekteb ile ahşap medresesinden eser kalmamıştır.

Mihrabın sağ tarafındaki çini panoya Kâ'be resmedilmiştir. Altında, Receb 1138 (Mart 1726) tarihi ile İznikli Mehmet Oğlu Osman ismi yazılıdır. Bu tarihte camiin mihrabı içine ve minberinin soluna, duvara da çiniler yerleştirilmiştir. Bu sırada minarenin de yeni baştan yapıldığı rivayet edilir.

Bu güzel çiniler, Nevşehirli İbrahim Paşa sadaretinde İznikte veya Tekfur Sarayı'nda, Türk çiniciliğinin ihyasına çalışıldığı sırada yapılmıştır. İmzalı ve tarihli çini olarak da ayrıca kıymetli bir vesikadır.

Mabedin minberi ahşaptır.

Kasım Paşa'nın Safi mahlaslı şiirleri vardır.

Cami haziresindeki bazı şahideler şunlardır:

926 (1520) Yalnız rakam yazılıdır. Bu zat, Şeyh Muhyiddin İskilibi Efendi'nin halifesi Şeyh Muslihüddin Efendidir. Her ikisi de Sivasi Tekkesi şeyhi idi. Büyük âlim, İsameddin Ahmed Efendi, Şakaik adlı ünlü eserinde Muslihüddin Efendi'nin şahidesini bulduğunu ve "levh-i mezarında bu ebyâf'ın yazılı olduğunu görmüştür. Gördüğü kitabe şudur:

Muslihüddin mürşidi âfâk /İtdi azm-i ma-kâm-ı huld-i na'im /Didi ndvan ravzai firdevs /ne tâ-rih, Rahmet idi Rahim.

"Onun ehibbasından Anadolu Kadıaskerliğinden mazulen vefat eyliyen Cafer Çelebi (ölm. 985) Müfessir Merzifoni ŞeyhZâde Abdurrahman Efendi ve Cezeri Kasım Paşa Medresesi'nde müderris olup 978 (1570) senesinde vefat eyliyen Necmi Çelebi, Şeyh Muslihüddin Efendi'nin yanında medfundurlar. Kabirleri ziyâretgâhdır."

1195 (1781) Kasımpaşa camii imamı el-hac Hamza Efendi

1128 (1716) Şeyh'ül-kurra Hüseyin Efendi

1255 (1839) Esma Sultan baş teberdarı Ahmed Ağa.

1289 (1872) Mirliva Tevfık Paşa'nın torunu Fatıma İclâl Hanım.

1295 (1878) Tophane-i Amire'de meclis reisi İsmail Sabri Paşa.

1321 (1903) Bab-ı Ser Askeri'de umum erkan-ı harbiye dairesinde evrak mümeyyizi Mehmed Bey. Gömülü bir taş, Hamid bin İskender Bey.

Kaynak:(Gezi Notu) (Hadika 1/280) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih 73-104) (Ayvansarayi, Vefeyât 79) (Si. Osm. 4/47 Kasım Paşa) (Danişmend, Kronoloji 1/461-462456) (T. Öz. İstanbul Camileri 1/39) (İst Ans. 7/3538) (S. Eyice, İst Minareleri, Türk Sanatı Tarihi 69) (H. Edhem, Camilerimiz 48) (M. Larus 7/51) (C. Baltacı, Osm. Medreseleri s:178) (İsmail Beliğ, Gül-Deste S: 65) (Kınılı-Zâde Hasan Çelebi Tezakirü'şŞuara 1/546 Safı) (Türk Dili ve Ed. Ans. 7/413 Safı Kasım Paşa) (şık Çelebi, Tezkiret'üş-şu'âra) (Taşköprülü-Zâde İsameddin Ahmed,Şaka'ik-i Nu'mâniye, Mecdi Ter. S: 351-352) (Si. Osm. 2/70 Cafer Çelebi. 4/541 Necmi Çelebi)