Nişancı Mustafa Camii

Nişancı Mustafa Paşa Camii de denir. Eyüp-Nişanca Caddesi ile Nimet Sokağının birleştiği köşede ve altı yolun açıldığı bir meydanın yanındadır. Kıble tarafında meşhur Şeyh Murad Efendi tekkesi camii ve türbesi, onun karşısında ise Otakcılar Hamamı bulunuyordu. Camiin bitişiğinde de Rami Mehmed Paşa Mektebi ile Sultan II. Mahmud'un bir çeşmesi vardır.

Hadika Yazarı diyor ki:

"Banisi Nişâni Mustafa Paşa ibn-i Celalüddin Tosyalı'dır. Kabri dahi ordadır. Mezar taşında bulunan vefatı budur:

İlâhi rahmet eyle Mustafa'ya 975 (1567)

Kardeşi Salih Efendi ile Nişancılar denmekle meşhur idiler.

Cami civarında bulunan mekteb ve çeşme, Sultan IV. Mustafa saltanatının sonlarında yani 1115 (1703) senesinde Vezir-i a'zam bulunan Râm‹ Mehmed Paşa'nın binasıdır. Paşa'nın Eyüb civarında ismine mensub çiftliği dahi vardır.

Nişancı Mustafa Paşa, Kanuni Sultan Süleyman Han zamanında sadrıazam bulunan İbrahim Paşa iktiza eden bazı nizâmâtın icrası zımnında Mısır'a memur olduğu esnada Mustafa Paşa divan Efendisi olarak, sonra uhdesinde Nişancılık tevcih kılınmış ve kanun koymada ve ekseri işlerde müsteşar ve mutemed ve divan'ın temel direği olmuştur. 964 (1556) senesi emekliliğini istemiştir.

Sultan Süleyman Han'ın vefatından sonra Sultan II. Selim cülusunda tekrar Nişancılık görevine getirilip bu hal üzere iken vefat etmiştir. Bunlar Divân Kâtibi olduklarında kardeşi Salih Efendi bu tarihi söylemiştir:

Hâhif-i gaybi didi târihin ilham eyleyüb

saf-ı devrân-ı âdil Mısrı âbad eyliye

930 (1524)

Salih Efendi Halep ve Mısır kadısı olup azlinden sonra Kanuni'nin oğlu fiehzade Bayezid emriyle "Câmi'ül-hikâyat" nam kitabı Farsça'dan Türkçe'ye tercüme edip Eyüp Müderrisi olmuştur. Kendileri ama oldukta emekli olup sonra vefat etmiştir. Bursalı Kandi Efendi bu mısra'ı vefatına tarih demiştir: Kabr-i Salih cennet ola Yâ Allah

973 (1565)

Leyla-Mecnûn namiyle bir manzumesi ve bazı fıkıh üzerine haşiyeleri dahi vardır. Firûz fiâh menâkibini tercüme etmiştir ki, Tezkire-i şuarâ sahibi Hasan Çelebi'ye göre 809 cild olmuştur. Ayrıca şiirleri vardır.

Camiin mahallesi vardır"

Koca Nişancı Celâl Zâde Mustafa Paşa'nın, 5 Aralık 1534 tarihinde başlayan ilk nişancılık görevi 23 sene sürmüştür. Kanuni ile Zigetvar seferinde bulunmuştur. Onun vefatında yanında idi. "Tabakat'ül-memâlik fî derecat'ül-mesâlik" adlı tarihi ve "Enis'üs-salatin ve celis'ül-havâkin" adlı ahlak kitabı vardır. Ayrıca birçok eser daha yazmıştır.

Mabedin duvarları yığma taştan olup çatısı ahşaptır. Son cemaat yeri 1975 tarihinde yeniden yapılmıştır. Sağdaki minaresinin kaidesi ve şerefesi kesme taş olup diğer kısımları poligonal biçimde çimento sıvalıdır. Mabedin kitabesi yoktur. 950 (1543) tarihinde inşa edildiği söylenmektedir.

Evliya Çelebi Seyahatnamesinde:

"Sur'un batı tarafında bir havadar ve yüksek dağ üzerinde yapılmış bağlı bahçeli üç bin kadar mamur büyük sarayları olan bir yerdir. Camilerinin içinde (Nişancı Paşa Camii) en mamur ve güzel olanıdır. Cemaati çoktur. JSir yüksek tepe üzerinde aydınlık güzel bir camidir, diyor ve;

Nişancı Paşa'nın bir ferah, gönül açan hamamı vardır ki emsalsizdir. Mimar Sinan yapısıdır." diye devam ediyor.

Mustafa Paşa'nın camiye pek yakın bir yerde. Topçular mevkiinde "Defterdar Nişancı Paşa Sarayı" diye bilinen bir sarayı vardı.

Cami, Mimar Sinan yapısı olup Tuhfet'ül-Mimârin'de "Camii Koca Nişancı Paşa derünî Emiri Buhari der taht-ı Eyyûbi Ensâri" diye kayıtlıdır.

Celâl-Zâde Mustafa Paşa'nın kabri, kıble tarafındaki hazirededir. 975 (1567) tarihli, yuvarlak şahideli bir lahittir. Kendisinden iki sene evvel vefat eden küçük kardeşi Salih Efendinin 973 tarihli ve yuvarlak şahidesi de buradadır. Baş taşı çok güzel ve enderdir. Kitabesi şudur:

Dâr-ı dünyâ menzil-i fâni imiş

Heb geçer Mir ü Vezir ü Pâdişâh

Avn-i Hakk ile berârenderi fenid

Fazl ü irfhan ü ulûm ishpâh ki

Azm-i taraf-i ahret kıldı bu dem

Rahmet-i Hakk'dan Ta'âlâ lutf-ı hâh

Rıhleti sâlini ma'lûm itmeğe

İstedi Hakk'dan Nişanı pür-günâh

Didi hatip bu.du'â târihidir

Kabr-i Salih cennet ola Yâ Allah

973

Hazirede gömülü olanlar şunlardır:

1138 (1725) Mustafa Paşa hâtûnu Aişe.

1138 (1725) Kafesi destarlı, Beğlikci Süleyman Efendi

1143 (1730) Defterdar Mehmed Paşa'nın karındaşı Ahmed Efendinin kızı Aişe Hâtûn.

1153 (1740) Defterdar Mehmed Paşa'nın karındaşı Ahmed Efendinin damadı el-hac Ahmed Ağa'nın oğlu Mustafa Efendi.

1164 (1750) Hamzavî taş, Mumcu-Bâşı Osman Ağa-Zâde Ebû Bekir Ağa.

1172 (1750) Lahit, 13 satırlık bir kitabesi vardır. Mustafa Paşa ibn-i El-hac Mehmed Paşa (Si. Osm. 4(435)

1181 Za 8 (mart 1768) Büyük molla sarık, Galata kazası elhac Osman Efendi (Si. Osm. 3/431)

1183 C. evvel (Eylül 1769) Büyük lahit, fakat taşı kırıktır. el-Hac Hasan Ağa. Menemen Voyvodası imiş. (Si. Osm. 2/133)

1184 (1770) Galata Kadısı Osman Efendinin kızkardeşi Fatma Hatun

1187 (1773) Sabıka Şeyh Murad şeyhi Ali Efendinin dâmâdı Şeyh Mustafa Efendi.

1209 (1794) Rami Mehmed Paşa Mektebi hocası Mehmed Efendi.

1227 (1812) Yeniçeri-Zâde, Ser levha-i yemin dergâh-ı âli el-hac Ahmed Ağa'nın kayın validesi Hanife Hanım.

1251 (1835) Sadr-ı sabık Selim Paşa'nın iç oğlanbaşı hâvasi el-hac Ali Ağa.

1267 (1850) Tarikat-i Nakşibendiyye'den Ferahnak Emin Efendi.

1281 (1864) Mevlevi sikke kabartmalı, Ketancılarbaşı'nda mekteb hocası tarikat-i Aliyye-i Nakşibendiyye'den el-hac Şeyh'ül-kurra Hafız Mustafa Necib Efendi.

1287 (1870) Necib Efendinin kızı, kolağası Hasan Kapudan'ın eşi şerife Fâtıma Hanım.

1293 (1876) Abani sarık, Tarikat-i Aliyye-i Nakşibendiyye'den Rami Mehmed Paşa Mektebi hocası Mustafa Efendi.

1295 (1878) Necib Efendinin eşi ve Hacı Tahsin Efendinin annesi Hace Zeliha Hanım.

Celâl-Zâde Mustafa Paşa şahidesinin kitabesi şudur:

Baştaşı: Lailahe illallah / Celal-Oğlu Nişâni ki cihanın / Fenasın gördü azm itdi bekaya / Ten-i haki olub aslına râci/ Karışdı rûh-ı pâki asftyâya.

Ayaktaşı: Yeri cennet ola deyû melekler/Feleklerden el açdılar du'âya / ‹şidub rûh-ı kudsî didi târih / ilâhi rahmet eyle Mustafa 'ya 975

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/295) (T. Öz. İst Camileri 1/111) (Danişmend, Kronoloji Tarihi 2/451) (M. Tahir, Osm. Müel. 3/37 Meral Yay.) (Osm. Müel. 2/375) (Danışman Ter. Evliya Celebi 2/94) (M. Meriç Mimar Sinan S: 28) (C. Baltacı, Osm. Medreseleri S: 203) (M. Uras, Peçevi Tarihi 1/30) (Si. Osm. 4/375 Mustafa Paşa) (Si. Osm. 3/200 Salih Efendi) (Uzunçarşılı, Tosyalı Celal-Zâde Mustafa ve Salih Çelebiler, Be'lleten'den ayrı basım S: 341-391)