Şah Sultan Camii

Eyüp'te Bahariye isimli semtte ve Silahtar Ağa Caddesi üzerindedir. Caddeye açılan kapısından avluya girilir. Kapının sağ tarafında iki bölümden oluşan hazire, sol tarafta köşede ise, büyük hazneli, küçük ayna taşlı, kitabesiz ve bakımsız bir çeşme bulunmakta idi. 1988 Nisan’ında yol genişletilir ve yükseltilirken bu çeşme yıktırıldı. Bu sırada, kapının sağ tarafındaki kitabesiz baş ve ayak taşları bulunan bir kabir de toprak altında kalmıştır. Yol tarafındaki bir lahit hazire içine alınmıştır. Kapının karşısında ve yol aşırı yerde harap, Çallı Ali Efendi'nin türbesi bulunmaktadır.

Mabet, Mimar Sinan’ın eseridir. Altı ahşap sütunun üzerinde yine ahşap bir çatı bulunan son cemaat yerindeki sofada birer mihrabcık mevcuttur. Minaresi sağda olup tamire muhtaçtır.

Kare planlı mabedin kemerli kapışı üzerinde üç satır halinde hazırlanmış şu kitabe vardır:

Bulub Hakk'a giden râhı/İder seyr-i ilâ ilâhi/Bina kıldı kabul eyle/Ki fiâh bint-i Selim fiâh'ı / Dididhâtif ana târih / Ve inn 'el-hayr Lillah

963 (1555)

Bu kitabe orijinal değildir. Nuri hattı ile yeniden yazılmıştır.

Mabet, iki sıra tuğla ve bir sıra kesme taştan yapılmıştır. Mihrabı istalaktitli ve minberi ahşaptır. Hünkar mahfeli yoktur. Çatısı ahşap ve kiremit döşelidir. Cami yanmadan evvel kubbeli imiş. Mihrab yönünde ve sol taraftaki pencere arkasında Şeyh Ahmed Nakşibendi Efendi'nin türbesi bulunmaktadır.

Hadika Yazarı, bu cami için şu bilgiyi vermektedir:

"Banisi fiâh Sultan’dır. Sultan I. Selim'in kızı, Sadrazam Lütfi Paşa’nın eşidir. Şah Sultan tekke dahi yaptırmıştır.. Cami ve tekke Sultan III. Mustafa zamanında tamir olunmuştur. Şah Sultan’ın avlu kapısı üzerinde bir de mektebi vardır. Hücreler ve şeyh evi Haliç sahilindedir. Bitişiğinde bulunan ve hâlâ Hançerli Sultan Sarayı denmekle meşhur sahil Saray’ın ilk sahibinin fiâh Sultan olduğu söylenir. fiâh Sultan’ın ana caddeye bakan özel türbesi vardır.

Rivayete göre, Sultan Süleyman Han, 943 (1536) tarihinde Korfu seferine giderken fiâh Sultan dahi padişah hasekileri ile beraber olup sonra dönüşlerinde eşi Lütfi Paşa ile Yanya'dan gelirken haramilere rast gelip külli rencide hatır olduklarında hemen Merkez Efendi Hazretleri'ni görüb teselli bulup sevindiklerinde ve Şeyh Hazretleri'ne başlangıçtan dahi inanmış iseler bile bu kerametlerini gördükte kalbinde en samimi sevgi ve muhabbet eylediklerine binâen İstanbula geldiklerinde bu Camii şerif ve güzel hankâhı Merkez Efendi için yaptırmıştır. Lâkin Camii şerifin yapılış tarihi bu rivayetin doğruluğuna aykırı düşüyor. Belki tekke, camiden evvel yaptırılmıştır."

Mabet, 1179 (1766) depreminde yıkılmış ve Sultan III. Mustafa zamanında yenilenmiş ve daha sonra Sultan II. Mahmud tarafından tamir ettirilmiştir. Bunu belirten kitabe şudur ki bugün mevcut değildir. Hâkân-t hadi aşr-i bint-i sa'âdet ahteri

Bu ma'bed-i ferhundeyi yapmışdı bir vefk-i murad

İken mürûr-ı vakt ile olmuşdu viran ü harâb

Ma'mûr ve ihya eyledi Sultan Mahmud-ı ictihad

Aynîdidim târih-i tâm oldu cemâ'at şâd-kâm

Bu şâh Sultan Camii tecdid olundu sa'dâbâd 1251 (1834)

Cami, 1953 senesi tekrar ve 1971'de de Vakıfça onarılmıştır. Bu onarım sırasında iki katlı olan ön bölüm yıktırılarak yerine şimdiki ahşap direkler yerleştirilmiştir.

Tekke, ilk yapıldığı zaman camiden ayrı olduğu halde sonradan âyinler mabet içinde yapılmaya başlanmıştır. Bunun, 1766 depreminden sonra olduğu sanılmaktadır.

Şah Sultan Tekkesi, 944 (1537) tarihinde camiden evvel Merkez Efendi için inşa olunmuştur. Ayin günü salı olan bir Sünbüli dergâhı idi. Fakat tekkenin, Merkez Efendi'den sonra Kocamustafapaşa Tekkesine şeyh olan Germiyâni Yakub Efendi (ölm. 979 M. 1571) için yapıldığı da söylenmektedir. Merkez Efendi'den sonra tekkeye şeyh olanlar şunlardır:

1- Merkez Efendi'nin halifesi, Gömleksiz eş-Şeyh Mehmed Efendi. Vefatı, 951 (1544) tarihindedir. Kabri, Eyüp'te Bahariye'ye giden yol kenarında, sol taraftaki köşede idi. 1342 (1923) tarihlerinde mevcuttu. Bugün yoktur.

2- Eyüp Sultan türbedarı ve alemdarı eş-Şeyh es-Seyyid Abdül-Halik Efendi. Vefat tarihi belli değildir. Sefine Yazarı; "Abdülhalik Efendi, Kocamustafapaşa şeyhi Seyyid Mehmed Efendi'nin babasıdır. Seyyid Mehmed Efendi,1071 (1660)'de Medine'de vefat etti. Sülalei Sıddıkiyye'den Şeyh Abdülhalik Çelebi'nin ikinci oğlu ise, Kocamustafapaşa Tekkesi şeyhi Hasan Adli Efendi'nin halifesi Şeyh Eyyubi Medeni Efendi idi. 107l'de Medine'de vefat etti.

3- Abdül-Halik Efendi'nin oğlu eş-Şeyh Bostan Efendi. 1040 (1630) tarihinde vefat etti.

4- Miftahi-Zâde eş-Şeyh Ahmed Adimî Efendi. Şeyh Hasan Adli Efendi'nin halifesi olup 1072 (1661) tarihinde vefat etti. Adimî Efendi'nin babası İbrahim Efendi, Marmara Surları kapılarından biri olan Narlıkapr'nın mifdahdarı (Kapıyı açıp kapayan anahtarcı) olduğundan Miftahi-Zâde diye meşhur idi. Kocamustafapaşa Tekkesi Şeyhi Seyyid Mehmed Efendi'den ahz-ı tarikat eyledi. Zahir ve bâtını mamur idi. Şeyhi Mehmed Efendi'nin kardeşi Bostan Efendi'nin yerine bu tekkenin şeyhi oldu. Aynı zamanda Eyüp Camii cuma va'izi idi. Hacca gitmiş ve dönüşünde fiam'da vefat etmiştir. Vefatına bu tarih düşürülmüştür: MiftahiZâde'ye açıldı cennet 1072

1040 (1630) tarihinde hilafet almıştır.

5- Miftahi-Zâde torunu eş-Şeyh İsmail Efendi. Vefatı, 1097 (1685) tarihindedir.

6- Şeyh İsmail Efendi'nin oğlu eş-Şeyh Mehmed Nizami Efendi. 1135 (1722) tarihinde vefat etmiştir. Hac yolunda vefat etti.

7- Cankurtaran Belgradf eş-Şeyh Abdullah Efendi. Vefatı, 3 Ramazan 1145 (17 şubat 1733) tarihindedir. Suyolcu-Zâde Necib Efendi vefatına şu tarihi söylemiştir:

Tekyei fânidir ukbâ cesrini

Geçdi Yâ-Allah deyû Cankurtaran 1145

8- Şeyh Mahmud Nizami Efendi'nin oğlu, eş-Şeyh Abdürrahim Efendi. Vefatı, 27 Şaban 1159 (14 Eylül 1746) tarihindedir. Babası Nizami Efendi hac yolunda vefat etti.

Vefatına şu tarih söylenmiştir:

Şâh Sultan şeyhi tekye-nişin

Mazhar-ı ser câhid ü ifna

Canın Udi visâl-i Hakk'a feda

Kutb-ı irşadı Şeyh Abdullah

Vâlid-i mâcid olmuş idi ana

Cânşin olub vefatında

İtdi şart-ı tarikatı icra

Pederi ile anı me'vâda

Hem-dem ide Resûline Mevlâ

Ana bir beyt ile didim târih

Göçdü Abdürrahim Efendi hay fa

1159

Şükrü Bey'in İstanbulTekkeleri adlı eserinde tekkenin 8. şeyhi olarak Nizâmi-Zâde Abdürrahim Efendi'yi göstermesi, bu şiirdeki açıklığa göre, doğru olmaması gerekir.

9- Cankurtaran Zâde Şeyh Abdullah Efendi'nin diğer oğlu eş-Şeyh Mahmud Efendi. Vefatı, 23 Ramazan 1162 (6 Eylül 1749) tarihinde olup şahidesi hazirededir.

10- Şeyh Abdullah Efendi'nin üçüncü oğlu eş-Şeyh Abdülkâdir Efendi. Vefatı, 15 Şaban 1163 (20 Temmuz 1750) tarihinde olup şahidesi hazirededir.

11- Şeyh Mehmed Dede Efendi. Vefatı, 7 Muharrem 1167 (4 Kasım 1753) tarihinde olup kabri, bu tekkenin haziresindedir. Taşı bugün mevcut değildir. şahidesi üzerinde şu kitabe vardı:

Şeyh Mehmed ârif-i esrâr-ı Hakk şeyh idi

Şâh Sultan Tekyesi'nde rû-çevher şeyh idi

Teşne-dâr-ı câm ser aşk-ı dirâr-ı Hüdâ

Terk-i tecrid eyleyüb kılmış idi azm-i beka

Rahmet ide zevalinin rûh-ı revanı şâd ola

Âb-ı kevserin içüb kaniş dili âbâd ola

Hakk Ta'âlâ lutfu âsân ile kusun ber murad

Her kim okur ruhuna Allah içtin bir fatiha

Geldi Üçler lafza vü ma 'nâ çıkdı Dede

Bin yüz altmış yedide çekiib bir hû göçdü Dede

12- Halim Efendi'nin kardeşi Şeyh Mehmed Dede Efendi. Vefatı, 1169 (1755) tarihindedir.

13- Şeyh Mehmed Dede Efendi'nin oğlu eş-Şeyh Ahmed Efendi. Vefatı, 4 Şaban 1174 (11 Mart 1761) tarihindedir.

14- Şeyh Mehmed Efendi'nin oğlu eş-Şeyh Yahya Efendi. Vefatı, 15 Şevval 1174 (20 5 1761)'dedir. 15- Şeyh Mehmed Dede Efendi'nin oğlu eş-Şeyh Abdürrahim Efendi. Vefatı, 1181 (1767)'dedir.

16- Kocamustafapaşa Tekkesi zâkirbaşısı Buhûr-Zâde Şeyh Abdülkerim Kemteri (Kendisini hakir ve aciz gören) Efendi. Kocamustafapaşa şeyhi Kudbeddin Efendi'den mustahleftir. Vefatına Müstakim-Zâde bu tarihi düşürmüştür:

Hoca Abdülkerim 'e tekye-i adn-i mekân 1192

Diğer bir tarih de şudur:

Şâh Sultan Tekyesi şeyhi Buhûrî-Zâde kim

Mustafa Paşa'da olmuşdu re'is-i zâkirân

Niçe demler idüb ol dergâha hizmet zikr ile

Şeyh Nureddin ve Kutbeddin vermiş ana şân

Çok nazar olmuşdu bir sâhib-basiret pır idi

Nûr-ı çeşm-ı merdmân insân-ı ayn-ı ârifân

İrci'i emri irince azm-i lâhût eyledi

Râh-ı vasl-ı Hakk'da oldu târih-i cân ü cihan

Rihleti târihini yazdı du'â birle kalem

Hakk ide Abdülkerim'e tekye-i adni mekân

20 C. evvel 1192 (16 Haziran 1778)

Kocamustafapaşa Tekkesi zâkirbaşısı iken bu tekkenin şeyhliğine tayin edilmiştir. Ayrıca, Kocamustafapaşa Tekkesi şeyhi Nureddin Efendi'den de icazet almıştır. Yaşı sekseni geçtiği halde vefat etti. Bestelenmiş ilahileri ve Kemteri mahlaslı şiirleri vardır. Kabri, Sünbül Efendi Tekkesi haziresindedir.

17- Merkez-Zâde Şeyh Ahmed Efendi. Vefatı, 1229 (1814) tarihinde olup kabri, Şah Sultan Camii kıblesi yönündeki türbesindedir. Ulemâdan ve sülehâdan bir zat olup, tekke anlaşmazlığı meydana geldikte islâh ve temyizini Şeyhülislâmlar buna havale ederlerdi. Hüseyin Vassâf Bey'e göre, 1233 (1817) tarihinde vefat etmiştir. Hilafeti, Fındıklı'da Keşfi Cafer Efendi Türbesi'nde medfun Şeyh Nebih (Namlı-fiereşi) Efendi'den olup onun şeyhi Sünbüliyye'den Şeyh ikinci Haşim Efendi'dir.

18- Şeyh Ahmed Efendi'nin halifesi Yekçeşm Şeyh Ubeyd Dede Efendi. Meşihati 1251 (1835)'de kaldırılmış ve 19 Sefer 1253 (25 Mayıs 1837) tarihinde de vefat etmiştir.

"1251 senesi sonlarında (Haziran 1835) cami ve tekkenin, Sultan II. Mahmud tarafından yaptırılan tamiri tamamlanmış ve ilk olarak Şeyh Ubeyd Efendi üç ay meşihette oturup sonra Savaklar'da bulunan Uşşâkiye'den Cemâli tekkesi şeyhsiz kalmakla aynı senenin eylülünün sonlarında Ubeyd Efendi'ye Cemâli Tekkesi tevcih ve Şah Sultan Tekkesi dahi Nakşiye'den Şeyh Necati Efendi'ye seza görüldü. Tekkenin devranı çarşamba günü icra olunur iken Necati Efendi salı gününe çevirip her hafta cami'de halvetiyye âyini yapılmaktadır."

19- Eş-Şeyh el-hac İbrahim Necati Efendi. 1207 (1792) doğumlu olup 1282 (1969) tarihinde vefat etti. Babası Şeyh Nazif Efendi, Üsküdar'da kibar meşâyih Ali Behçet Efendi'den Nakşibendiyye tarikini "ahz-ı feyz" eylediği için oğlu Necati Efendi, Şah Sultan Tekkesi'nde Nakşi âyini icra etmiştir. Ayrıca kendisi Şeyh Yunus Efendi'den Sünbüli icazeti ve hilafeti almıştır. Oğlu Ebû'1-Feyz Efendi'de Sünbüliye'den hilafet almıştır.

Necati Efendi'nin kabri, yukarıda adı geçen Şeyh Ahmed Efendi türbesinde ve onun sol tarafındaki sandukanın altındadır.

20- Şeyh Necati Efendi'nin oğlu, 1243 (1827) doğumlu eşŞeyh Ebû'1-feyz. Bir rivayete göre, 1336 (1917)'de, diğer bir söylentiye göre de, 1329 (1917)'de vefat etmiştir.

Doğumu da 1236 (1820)'dır. 93 yıl yaşamış ve 47 sene meşihette bulunmuştur. Haluk, nâzik bir zat idi. Herkesin hürmetine mazhar olmuştu. Kabri, Şeyh Ahmed Efendi Türbesinde ve onun sağ tarafındadır.

Yukarıda adı geçen Şeyh Nazif Efendi, Şeyh Ahmed Efendi'nin oğludur. 1238 (1822) tarihinde Üsküdar'da Bandırmalı-Zâde Tekkesi şeyhi iken vefat etmiş ve Karacaahmed mezarlığına defn edilmiştir. Beş sene meşiheti vardır.

İbrahim Necati Efendi'nin diğer oğulları, 1270 (1853) doğumlu Ahmed Bahaüddin Efendi ile 1278 (1861) doğumlu Mustafa Haşim Efendi idi.

21- Şeyh Ebû'1-feyz Efendi'nin oğlu Şeyh Burhaneddin Efendi. Tekkenin son şeyhi olup vefat tarihi belli değildir. Sakıb Efendi isminde bir de kardeşi vardı.

Şah Sultan Cami ve tekkesi 1310 (1892) tarihinde ve Sultan II. Abdülhamid devrinde tamir ettirilmiştir.

Kaynak: (Hadika 1/257-258.11/73-74) (Z. Şükrü, İst Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu, İsi. Med. Mec. Sayı: 4/70-71) (Si. Osm. 4/241 Mehmed Efendi 1/283 Merkez-Zâde Ahmed Efendi 4/241 Mehmed Efendi 1/45 Şah Sultan. 4/363 Merkez Efendi) (Tahsin Yazıcı, İlk Halveti Şeyhleri, İst Ens. Der. 1/104) (Ayni Divanı S: 276) (Hadika 1/132) (T. Öz, İst Camileri 1/137) (H. Uzunçarşılı, Osm. Tarihi 2/548) (‹. H. Danişmend, Kronoloji Tarihi 2/220) (T. Gökbilgin, Lütfi Paşa. ‹si. Ans. 7/99) (Ç. Uluçay, Padişahların Kadınları S: 32) (T. Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livası S: 498) (Şakaik S: 522 Merkez Efendi) (Ata tarihi 2/19) (Osm. Arş. Dairesi Nüfus Def. S: 258) (Hüseyin Vassâf, Sefine-i Evliya, Süleymaniye Kütüp. Yazma Bağışlar No. 2307 3/343345) (Müstakim-Zâde, Mecmua, Süleymaniye Kütüp. Esad Ef. Böl. No. 3397 S: 6-2848-56) (Ergun, Türk Musikisi Ant S: 164-374-375-376) (Hulvi, Lemezat, Haz. M. Serhan Tayşi S: 361) (Sali-ha Sultan Düğünü S: 15/B) (Osman Bey, Mec. Cevami, İst 1304 2/6 No. 13) (Osm: Arş. Evkaf İdareleri Katalogu 1/15)