Şah Sultan Türbesi

Silahdar Ağa Caddesi üzerinde ve Şah Sultan Cami önündedir. 1988 tarihinde yolun seviyesi yükseltildiğinden çukurda kalmıştır.

Hadika Yazarı'nın belirtiğine göre, "Şah Sultan'ın ana caddeye bakan müstakil türbesi vardır." Ayvansaraylı Hüseyin Efendinin gördüğü bu türbe bugün mevcut değildir. şimdi hazire halindedir. Şah Sultan lahdinin ayak şahidesi orijinal değildir 1953 tarihinde, eski yazı ile aslına uygun olarak yenilenmiştir. Kitabesi şudur:

Sâhibatu haza el-kabr

Bâniyatü mescid ü hankah

Şâh Sultan bint-i Yavuz Sultan Selim Han

Baş taşının iç yüzünde: Bu taş orijinaldir.

Sultan Selim Hân-ı Gazi

Evâlil'ül-zi'l-kâ'de

Sene sülüs ve sittin ve tis'amie

Rakam yazılı değildir. Kitabeye göre Şah Sultan, 10-eylül1556 tarihinde vefat etmiştir. Tarih satırının altında ise:

El-maan-it-tâ'un diye yazılıdır ki vebadan vefat ettiği anlaşılıyor.

Baş taşının dış yüzünde ise şu kitabe bulunmaktadır:

Hüsn içinde bu adni bu ki misal

Kılmış idi Hakk bunu sâhib-i cemâl

Soldurup Bari hûdâ gönce iken

Vermedi mevt...

Taşın bu tarafı çimento ile sıvanmıştır.

Aşağıdaki satırlar Ç. Uluçay'ın kitabından alınmıştır: "Şah Sultan Yavuz Sultan Selim'in kızıdır. Vesikalarda adı şâhf Sultan, Devlet şâhfzade şâhî şeklinde geçmektedir. Şah Sultan Vezir-i azam Lütfi Paşa ile Sancakbeyi iken evlendirdiği halde, Prof T. Gökbilgin'in bu evlenmenin Lütfi Paşa 'nın veziri azamlığı esnasında olduğunu yazması doğru olmasa gerekir. Lütfi Paşa'nın 929 (1523) yılında önce Şah Sultanla evlendiği vesikalarla sabittir. Fakat bu evlenmede Şah Sultan mesud olamadı.

Lütfi Paşa çok sert ve katı yürekli bir adamdı. Bir fahişeyi, kadınlık azasından ameliyat ettirdi. şâh Sultan buna çok üzüldü. Kocasına ihtarda bulundu, Şah Sultan'a kızan Paşa, hançerini çekti. İmdada yetişen ağalar ve cariyeler, Lütfi Paşa'yi yaka paça ederek saraydan dışarı attılar. Kanuni Sultan Süleyman, kızkardeşine yapılan mumaleye çok üzüldü. Lütfi Paşa'yi damatlıktan ve vezir-i azamlıktan attı. Şah Sultan'ı da boşattı. 949 (1541).

Lütfi Paşa'nın Ahmed Bey, Abdi Bey ve Mahmud Bey adlı oğullarının Şah Sultan'dan olup olmadığı belli değildir. Fakat Esma-Han Sultan adlı bir kızının Lütfi Paşa'dan olduğunu biliyoruz.

Şâh Sultan bundan sonra evlenmemiş, Merkez Efendiden izin alarak dervişleri arasına karışmış, Mevlevihane Kapısı dışındaki tekkeyi yaptırmıştır. Bundan başka 935 (1528) de Davut Paşa'da bir cami, 763 (1555) yılında Bahariye'deki bu camii, daha sonraları bir medrese ile Silivrikapı'da bir mekteb yaptırmıştır. Kardeşi Sultan Süleyman'ın kendisine Dimitoka'da temlik ettiği yerleri bunlara vakfetmiştir.

Şah Sultan yaklaşık 980 (1572) yılına doğru ölmüş, babasının yanındaki türbeye gömülmüştür. Kızı da yanında yatmaktadır."

Kabrindeki şahideden de anlaşıldığı üzere Şah sultan 963 (eylül-1556) tarihinde vefat etmiştir. Anesinin ve kızı İsmihân Sultan'ın kızı Neslihan Sultan'ın lahitleri de buradadır. Annesinin lahdindeki kitabesi şudur:

Sahibet'ül-kabr Ümmete el-kerim

Vâlidei Şah Sultan

Bint-i Sultan Selim

Torunun lahdindeki kitabe de şudur:

Kad intikal el-merhûme

Nesl-i Hân Sultan Bint-i

İsmihân Sultan Bint-i

Şâh Sultan Bint-i Sultan Selim Hân

Türbedeki diğer bir lahdin üzerinde ise şu kitabe bulunmaktadır:

Kad intikalat el-merhûme el-mağfiretû

El-muhtaca ila rahmetullahü Ta'âlâ

Aişe Sultan Bint-i şehzade Sultan Bâyezid

Tabb-ı serah. şehr-i rebi'ül-evvel

Fi sene aşretü ve elf.

Şehzade Sultan Bayezid'in kızı Ayşe Sultan 1010 R. evvelinde (Eylül-1601) vefat etmiştir.

Şehzade Bayezid, Kanuni'nin oğludur. 931 (1525) de doğdu. Annesi meşhur Hurrem Sultan'dır. Saltanat sevdasına düştüğü için kardeşi Selim ile çarpışmış, başarılı olmayınca da İran'a sığınmıştı. 21 zilkade 969 (23-Tem. 1562) günü Kazvin'de Ali Ağa Ali eli ile dört oğlu ile beraber öldürüldü. Naşları Sivas'a getirilip sur dışına gömülmüştür. Sonradan üzerlerine bir türbe yapılmıştır. Bugün toprak yığını halindedir. Türbe, Melik-i Acem Türbesi diye bilinir.

Haziredeki diğer bir lahit üzerinde:

Haza Kabr-i Hüseyin Paşa Bint-i Fatıma diye yazılıdır. Hüseyin Paşa'nın diğer bir kızının lahdi de buradadır. şahidesi iki parça olmuştur.

Buradaki bir şahide üzerinde şunlar yazılıdır:

Sadr-ı esbak el-hac Emin Rauf Paşa

Hz. nin halilesi Salime Kadın Efendi

1317(1899)

Rauf Paşa 1276 zilkadesinde (mayıs-1860) vefat etmiştir. Kabri, Eyüp'te Mihrişah Valide Sultan imareti bahçesindedir.

Haziredeki bir taş üzerinde:

Hûsrev-Zâde Mehmed Monla

1162(1749) diye yazılıdır.

Şah Sultan Camii imamı Sayın Arif Erdoğan Bey'in verdiği bilgiye göre, Şah Sultan'ın ayak taşı 1982 tarihinde Hüseyin Hilmi Işık Bey tarafından yeniden yapılmıştır. Aynı zat, camiin kitabesini de mermer olarak hazırlayarak kapının üzerine yerleştirmiştir. Şimdi görülen kitabe onundur.

Sultan-Zâde Hüsrev Bey, Sultan II. Bayezid'in kızının oğlu olup 30 sene kadar Bosna valiliğinde bulundu. 950 (1543) tarihinden sonra vefat etti. 9-R. 1239 (Aralık-1823) tarihli bir ilama göre, Hüsrev-Zâde Mustafa Efendi'nin Şah Sultan Camii evkafına mülhak vakfı vardır.

Kaynak: (Gezi notu) (ş. Turan, Kanuni'ni oğlu şehzade Bayezid Vakası) (Hadika 1/132-256) (Danışman, Kronoloji 2/220) (R. Akakuş, Eyüp Sultan S: 191) (Si. Osm. 1/45-91) (T. Gökbilgin, Gütkfi Paşa, İsi. Ars. 1/99) (Ç. Uluçay, Padişahların Kadınları S: 32) (Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livası S: 498) (Si. Osm. 2/272) (Osm. Arş. Dairesi, Evkaf Def. II. S: 825 No. 14987)

ŞAH SULTAN TÜRBESİ

Defterdar Caddesi üzerindedir. Sağ tarafında Zal Mahmud Paşa Camii, sol tarafında ise şimdi Eyüp Evlendirme Dairesi olan Askeri Dikim Evi binaları bulunmaktadır. Türbe, mektep, sebil, çeşme ve hazineden oluşan güzel bir manzumedir.

Caddeye açılan muhteşem avlu kapısının iki yanında prinç şebekeli birer avlu penceresi bulunmaktadır. Kapının sağ tarafında fevkani mekteb ve sebil, sol tarafta ise türbe mevcuttur. Kapının alnında altı sıra halinde hazırlanmış şu kitabe vardır:

Cevher-i ser-tâc-ı iffet zib ü ferr saltanat

Reynak İsmet-sarây devlet-i din-i miibin

Sah Selim saltanat-ı pirâyenin hemşiresi

Şah Sultan bint-i merhum Mustafa Han-ı güzin

Mihrişah Kadın ki oldur mader-i pür şefkati

İsmeti nûr ile bulmuşdu ziya rûz-ı zemin nı

Sultan Mustafa İkinci Kadın eyleyüb

Devletinde görmüş idi rağbeti ol Nazenin

Çıkdı elden ol Hümâ uçdı firaz-ı serâr âh

Girdi hay fa halk-ı âlem matem oldu hazin

Kıldı efrat riâyet işte Hak madere

Yapdı âli türbe-i kabri enverde müstahkem metin

Yapdı hem bir mekteb-i rânâ cıvar-ı türbede

Halkı hüsn-ii âlem arası ider hayret karin

Şâd ider merhumenin ruhun çûsavt bülbülün

Da'im etfâl okudukça anda Kur'an-ı Mübin

Gel du'âi hayre âğaz it gönül Mas ile

Hayr olan da'vâtı redd itmez mucib'üs-sa'in

Mihrişâh Kadın riyazi cenneti idüb mekkar

Cilvegâhı ola Yâ-Râb gülşen-i huld-ı berin

Yazdı ihya hâme mü'ciz-ı beyân bir beyt kim

Mündericdir ânda garrâ iki târih-i güzin

Şâh Sultan yaptı zibâ türbei vâlâyı nev

1215

Mihrişâh Kadın 'a adn ola bu mevâ-yı berin

1215 (1800)

Kitabe, Mustafa İzzet hattı ile yazılmıştır. Kapının avluya bakan takında ise bir Ayet-i Kerime vardır. Kapının tam karşısında bir abideyi andırır mermer bir çeşme vardır. Kitabesi ve haznesi yoktur. Alnında:

Maşaallah

1215

fî 7 (Kırık)

Bunun altında III. Selim'in bir tuğrası vardır.

Türbenin önünde, altı mermer sütunlu bir revak vardır. İki yanı sofa olup, sütunlar arasına mermer korkuluklar yerleştirilmiştir. Türbe kapısının ve avluya bakan pencerelerinin üzerine Ayet-i Kerimeler yazılmıştır. Ayrıca kapının takında Sultan III. Selim'in bir tuğrası bulunmaktadır.

Dört yuvarlar, mermer kaplı cephesi olan türbenin kurşun kaplı bir kubbesi ve dört köşesinde zarif ağırlık kuleleri vardır. Ayrıca, her cephesinde alt-üst olmak üzere altışer penceresi mevcuttur.

Ampir ve barok karışımı olan bu güzel eserin caddeye bakan cephesinin iki yanına küçük kuzu çeşmecikleri yapılmıştır. Sağdakinin üzerindeki kitabe şudur:

Söyledi târihin ihya hâme-şirin makal

Mihrişâh Kadın rûhiçün gel iç mâi zülâl

1216 (1801)

Soldakinin üzerindeki kitabe ise şudur:

Şöyledir İhyâ'ya târihin bu tarh-ı hoş-nümâ

Şah Sultan eyledi nev çeşmeden icrâi mâ

1216

Şah Sultan Mektebi'nin olduğu yerde, evvelce, İskender Bey'in bir mektebi vardı. Bu mekteb harab olmuştu. Şah Sultan bu mekteb civarındaki Nafiz Feyzullah Efendi Zade Hamid Molla Efendi Konağı'nı da satın alarak, her ikisini yıktırmış ve şimdiki manzumeyi yaptırmıştır.

Şah Sultan, III. Mustafa'nın kızıdır. Annesi ikinci kadın Mihrişâh Sultan'dır. 14-ramazan-1174 (20-nisan-1761) de doğdu. III. Selim'in ablasıdır. 1192 (1778) tarihinde Sadrıazam Kara Vezir Mehmed Paşa'nın kardeşi Nişancı Seyyid Mustafa Paşa ile evlendirildi. Divanyolu'ndaki sarayda oturdu. 1195 (1780) de şerife Havva Hanım Sultan'ı doğurdu ise de altı ay sonra vefat etti. Sultan III. Mustafa türbesine gömüldü. Bundan sonra çocuğu olmamıştır. Şah Sultan 17-Zilkade,1216 (21-mart,1802) tarihinde ve 42 yaşında olduğu halde vefat etti. Türbesine gömüldü. Kendisinin, Yeşildirek'te, Kasım Gönani Camii karşısında da bir çeşmesi vardı. Bugün mevcut değildir.

Türbede kendisinden başka eşi Mustafa Paşa'nın kabri vardır. 1228 (1813) tarihinde vefat etmiştir. Hasta olan karısının hatırı için emekli olmuş ve Rami Çiftliği'nde otur-muşlardır. Şah Sultan'ın vefatından sonra, Abdulkerim Bey'in eşi olup 1222 (1807) de vefat eden Sabâvet Kadın'ın kızkardeşi Tabib kadın ile evlenmiştir. 1227 (1812) tarihinde vefat etti. Kabri Eyüp'tedir. Mustafa Paşa bir çok valiliklerde bulunmuştur.

Türbeye ilk defa gömülen Şah Sultan'ın annesi Mihrişah Kadın'dır. Kitabeden de anlaşılacağı üzere, III. Mustafa'nın Mihrişah Sultan adlı iki kadını vardır. Başkadın olan Valide Sultan olmuş ve Eyüp'te, imareti yanındaki türbesine gömülmüştür. Vefatı 1220 (1805) tarihindedir. Şah Sultan'ın annesi olan Şah Sultan ise, III. Mustafa'nın ikinci kadınıdır ve türbenin yapımı sırasında 1214 (1799) tarihinde vefat etmiş ve türbeye gömülmüştür.

Türbenin haziresinde gömülü olanlar şunlardır: 1216 (1801) tarihinde vefat eden, Şah Sultan dayesi ve ser bevvabin-i dergâh- Ali Hüseyin Beyefendi'nin eşi Cemile Hanım.

1217 (1802). Şah Sultan hacesi saraylı el-hace Ayn'ülhayât Ayşe Kadın

1218 Şin 14 (29-kasım-1893). Şah Sultan'ın validesi Mihrişah Hâtûn Hz. nin mütekallarından Hadice Kalfa.

1227 N 8(15-eylül-1812). Şah Sultan kilerci ustası Zibâ Hatun.

1227 (1812). Gazi Hüseyin Paşa'nın silahdarı Mehmed Şakir Ağa'nın eşi Saraylı Sebuver Fatma Hanım.

1228 (1813). Mustafa Paşa çırağı Saraylı Dil-Zâr Hanım.

1229 (1814). Şah Sultan hazinedarlarından Zeliha Usta.

1229 (1814). Şah Sultan başağası Musahib-i şehriyâri Salih Ağa.

1229 (1814). Şah Sultan çırağı hace Dil-hayât Kalfa 1232 (1816). Sadrıazam Yusuf Paşa'nın ehli Ayşe Hanım 1232 (1816). Esma Sultan başkapı ağası Mehmed Server Ağa.

1232 (1816).Esma Sultan cariyesi şevkidil Kalfa. 1232 Ra. 15 . Esma Sultan cariyesi Gül-Envar Kalfa. 1232 M.3 Mihrimah Sultan cariyesi Yasemin Hatun

1242 (1826). Esma Sultan utekasından Andelib Hanım

1243 (1827). Lahit. Esma Sultan Başağası iken genç yaşında vefat eden Mehmed Ağa.

1243 Z. 21 (Tem. 1827). Kapudan-ı Derya Hüseyin Paşa'nın silahdarı Mehmed şâkir Ağa.

1251 (1835). Esma Sultan çamaşûyi Saide Usta

1252 (1836). Selimiye kaim mekanı Mehmed Ağa.

1260 Ca. gurre (Mayıs-1844). Şah Sultan Mektebi hacesi Hafız Mehmed Arif Efendi.

1261 Sad. 26 (Mart-1845). Lahit, Mir-i miran-ı kiramdan Kars Mutasarrıfı Mehmed Haydar Paşa'nın eşi Hadicetü'1Kübra Hanım.

1265 (1849). Fesli Mir-i miran Haydar Paşa 1275 Z. 18 (1859). Lahit. Ecille-i rical-i Devlet-i Aliy-ye'den Hazine-i Hassa meclis reisi, Tarikat-i Nakşibendi-ye'den Mustafa Seyyid Efendi (Si. Osm. 3/118).

1281 (1864). Mustafa Seyyid Efenin eşi Hanife Hanım.

1282 (1865). Mustafa Seyyid Efenin kızı Fatımat'üz zehra Hanım.

1330 (1912). Şah Sultan türbedarı Silistreli Hacı Osman Nuri Efendi.

Kitabelerin yazarı, ihya Efendi 13-sefer-1227 (29-ocak1812) tarihinde vefat etti. Devrinin meşhurlarından olup divânı vardır. Şeyhülislam Salih-Zâde Ahmed Es'ad Efendinin uzun müddet mektubculuğunu yaptığından "Mektubcu ihya Efendi" diye anılırdı. Ramazan kasidesi, şâirler arasında sevilir, güzel tarihleri vardır. Kabri, Fatih Camiinin kuzeyinde, Müfti Hamamı civarından Ahmed Es'ad Efendi medresesi haziresinde iken kaldırılmıştır. Taşı, Türk-İslam eserleri müzesindedir.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/254) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi 1/277-280) (Ç. Uluçay, Padişahların Kadınları S: 101) (İnal, Son Hattatlar S: 158 Yesarizâde) (Tanışık, İst Çeşmeleri 1/222) (Si. Osm. 4/463 Mustafa Paşa) (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 7/220 İhvâ Efendi) (Si. Osm. 1/309 ihya Efendi) (Si. Osm. 1/45 Şah Sultan)