Şah Sultan Türbesi

Defterdar Caddesi üzerindedir. Sağ tarafında Zal Mahmud Paşa Camii, sol tarafında ise şimdi Eyüp Evlendirme Dairesi olan Askeri Dikim Evi binaları bulunmaktadır. Türbe, mektep, sebil, çeşme ve hazineden oluşan güzel bir manzumedir.

Caddeye açılan muhteşem avlu kapısının iki yanında prinç şebekeli birer avlu penceresi bulunmaktadır. Kapının sağ tarafında fevkani mekteb ve sebil, sol tarafta ise türbe mevcuttur. Kapının alnında altı sıra halinde hazırlanmış şu kitabe vardır:

Cevher-i ser-tâc-ı iffet zib ü ferr saltanat

Reynak İsmet-sarây devlet-i din-i miibin

Sah Selim saltanat-ı pirâyenin hemşiresi

Şah Sultan bint-i merhum Mustafa Han-ı güzin

Mihrişah Kadın ki oldur mader-i pür şefkati

İsmeti nûr ile bulmuşdu ziya rûz-ı zemin nı

Sultan Mustafa İkinci Kadın eyleyüb

Devletinde görmüş idi rağbeti ol Nazenin

Çıkdı elden ol Hümâ uçdı firaz-ı serâr âh

Girdi hay fa halk-ı âlem matem oldu hazin

Kıldı efrat riâyet işte Hak madere

Yapdı âli türbe-i kabri enverde müstahkem metin

Yapdı hem bir mekteb-i rânâ cıvar-ı türbede

Halkı hüsn-ii âlem arası ider hayret karin

Şâd ider merhumenin ruhun çûsavt bülbülün

Da'im etfâl okudukça anda Kur'an-ı Mübin

Gel du'âi hayre âğaz it gönül Mas ile

Hayr olan da'vâtı redd itmez mucib'üs-sa'in

Mihrişâh Kadın riyazi cenneti idüb mekkar

Cilvegâhı ola Yâ-Râb gülşen-i huld-ı berin

Yazdı ihya hâme mü'ciz-ı beyân bir beyt kim

Mündericdir ânda garrâ iki târih-i güzin

Şâh Sultan yaptı zibâ türbei vâlâyı nev

1215

Mihrişâh Kadın 'a adn ola bu mevâ-yı berin

1215 (1800)

Kitabe, Mustafa İzzet hattı ile yazılmıştır. Kapının avluya bakan takında ise bir Ayet-i Kerime vardır. Kapının tam karşısında bir abideyi andırır mermer bir çeşme vardır. Kitabesi ve haznesi yoktur. Alnında:

Maşaallah

1215

fî 7 (Kırık)

Bunun altında III. Selim'in bir tuğrası vardır.

Türbenin önünde, altı mermer sütunlu bir revak vardır. İki yanı sofa olup, sütunlar arasına mermer korkuluklar yerleştirilmiştir. Türbe kapısının ve avluya bakan pencerelerinin üzerine Ayet-i Kerimeler yazılmıştır. Ayrıca kapının takında Sultan III. Selim'in bir tuğrası bulunmaktadır.

Dört yuvarlar, mermer kaplı cephesi olan türbenin kurşun kaplı bir kubbesi ve dört köşesinde zarif ağırlık kuleleri vardır. Ayrıca, her cephesinde alt-üst olmak üzere altışer penceresi mevcuttur.

Ampir ve barok karışımı olan bu güzel eserin caddeye bakan cephesinin iki yanına küçük kuzu çeşmecikleri yapılmıştır. Sağdakinin üzerindeki kitabe şudur:

Söyledi târihin ihya hâme-şirin makal

Mihrişâh Kadın rûhiçün gel iç mâi zülâl

1216 (1801)

Soldakinin üzerindeki kitabe ise şudur:

Şöyledir İhyâ'ya târihin bu tarh-ı hoş-nümâ

Şah Sultan eyledi nev çeşmeden icrâi mâ

1216

Şah Sultan Mektebi'nin olduğu yerde, evvelce, İskender Bey'in bir mektebi vardı. Bu mekteb harab olmuştu. Şah Sultan bu mekteb civarındaki Nafiz Feyzullah Efendi Zade Hamid Molla Efendi Konağı'nı da satın alarak, her ikisini yıktırmış ve şimdiki manzumeyi yaptırmıştır.

Şah Sultan, III. Mustafa'nın kızıdır. Annesi ikinci kadın Mihrişâh Sultan'dır. 14-ramazan-1174 (20-nisan-1761) de doğdu. III. Selim'in ablasıdır. 1192 (1778) tarihinde Sadrıazam Kara Vezir Mehmed Paşa'nın kardeşi Nişancı Seyyid Mustafa Paşa ile evlendirildi. Divanyolu'ndaki sarayda oturdu. 1195 (1780) de şerife Havva Hanım Sultan'ı doğurdu ise de altı ay sonra vefat etti. Sultan III. Mustafa türbesine gömüldü. Bundan sonra çocuğu olmamıştır. Şah Sultan 17-Zilkade,1216 (21-mart,1802) tarihinde ve 42 yaşında olduğu halde vefat etti. Türbesine gömüldü. Kendisinin, Yeşildirek'te, Kasım Gönani Camii karşısında da bir çeşmesi vardı. Bugün mevcut değildir.

Türbede kendisinden başka eşi Mustafa Paşa'nın kabri vardır. 1228 (1813) tarihinde vefat etmiştir. Hasta olan karısının hatırı için emekli olmuş ve Rami Çiftliği'nde otur-muşlardır. Şah Sultan'ın vefatından sonra, Abdulkerim Bey'in eşi olup 1222 (1807) de vefat eden Sabâvet Kadın'ın kızkardeşi Tabib kadın ile evlenmiştir. 1227 (1812) tarihinde vefat etti. Kabri Eyüp'tedir. Mustafa Paşa bir çok valiliklerde bulunmuştur.

Türbeye ilk defa gömülen Şah Sultan'ın annesi Mihrişah Kadın'dır. Kitabeden de anlaşılacağı üzere, III. Mustafa'nın Mihrişah Sultan adlı iki kadını vardır. Başkadın olan Valide Sultan olmuş ve Eyüp'te, imareti yanındaki türbesine gömülmüştür. Vefatı 1220 (1805) tarihindedir. Şah Sultan'ın annesi olan Şah Sultan ise, III. Mustafa'nın ikinci kadınıdır ve türbenin yapımı sırasında 1214 (1799) tarihinde vefat etmiş ve türbeye gömülmüştür.

Türbenin haziresinde gömülü olanlar şunlardır: 1216 (1801) tarihinde vefat eden, Şah Sultan dayesi ve ser bevvabin-i dergâh- Ali Hüseyin Beyefendi'nin eşi Cemile Hanım.

1217 (1802). Şah Sultan hacesi saraylı el-hace Ayn'ülhayât Ayşe Kadın

1218 Şin 14 (29-kasım-1893). Şah Sultan'ın validesi Mihrişah Hâtûn Hz. nin mütekallarından Hadice Kalfa.

1227 N 8(15-eylül-1812). Şah Sultan kilerci ustası Zibâ Hatun.

1227 (1812). Gazi Hüseyin Paşa'nın silahdarı Mehmed Şakir Ağa'nın eşi Saraylı Sebuver Fatma Hanım.

1228 (1813). Mustafa Paşa çırağı Saraylı Dil-Zâr Hanım.

1229 (1814). Şah Sultan hazinedarlarından Zeliha Usta.

1229 (1814). Şah Sultan başağası Musahib-i şehriyâri Salih Ağa.

1229 (1814). Şah Sultan çırağı hace Dil-hayât Kalfa 1232 (1816). Sadrıazam Yusuf Paşa'nın ehli Ayşe Hanım 1232 (1816). Esma Sultan başkapı ağası Mehmed Server Ağa.

1232 (1816).Esma Sultan cariyesi şevkidil Kalfa. 1232 Ra. 15 . Esma Sultan cariyesi Gül-Envar Kalfa. 1232 M.3 Mihrimah Sultan cariyesi Yasemin Hatun

1242 (1826). Esma Sultan utekasından Andelib Hanım

1243 (1827). Lahit. Esma Sultan Başağası iken genç yaşında vefat eden Mehmed Ağa.

1243 Z. 21 (Tem. 1827). Kapudan-ı Derya Hüseyin Paşa'nın silahdarı Mehmed şâkir Ağa.

1251 (1835). Esma Sultan çamaşûyi Saide Usta

1252 (1836). Selimiye kaim mekanı Mehmed Ağa.

1260 Ca. gurre (Mayıs-1844). Şah Sultan Mektebi hacesi Hafız Mehmed Arif Efendi.

1261 Sad. 26 (Mart-1845). Lahit, Mir-i miran-ı kiramdan Kars Mutasarrıfı Mehmed Haydar Paşa'nın eşi Hadicetü'1Kübra Hanım.

1265 (1849). Fesli Mir-i miran Haydar Paşa 1275 Z. 18 (1859). Lahit. Ecille-i rical-i Devlet-i Aliy-ye'den Hazine-i Hassa meclis reisi, Tarikat-i Nakşibendi-ye'den Mustafa Seyyid Efendi (Si. Osm. 3/118).

1281 (1864). Mustafa Seyyid Efenin eşi Hanife Hanım.

1282 (1865). Mustafa Seyyid Efenin kızı Fatımat'üz zehra Hanım.

1330 (1912). Şah Sultan türbedarı Silistreli Hacı Osman Nuri Efendi.

Kitabelerin yazarı, ihya Efendi 13-sefer-1227 (29-ocak1812) tarihinde vefat etti. Devrinin meşhurlarından olup divânı vardır. Şeyhülislam Salih-Zâde Ahmed Es'ad Efendinin uzun müddet mektubculuğunu yaptığından "Mektubcu ihya Efendi" diye anılırdı. Ramazan kasidesi, şâirler arasında sevilir, güzel tarihleri vardır. Kabri, Fatih Camiinin kuzeyinde, Müfti Hamamı civarından Ahmed Es'ad Efendi medresesi haziresinde iken kaldırılmıştır. Taşı, Türk-İslam eserleri müzesindedir.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/254) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi 1/277-280) (Ç. Uluçay, Padişahların Kadınları S: 101) (İnal, Son Hattatlar S: 158 Yesarizâde) (Tanışık, İst Çeşmeleri 1/222) (Si. Osm. 4/463 Mustafa Paşa) (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 7/220 İhvâ Efendi) (Si. Osm. 1/309 ihya Efendi) (Si. Osm. 1/45 Şah Sultan)