Sokollu Mehmet Paşa Türbesi

Camii Kebir Caddesi üzerinde ve Siyavuş Paşa Türbesi karşısındadır. Kapısı karşısında ise medresesi vardır. Mimar Sinan'ın bu muhteşem eseri, 976 (1568) tarihinde yaptırılmıştır.

Dıştan sekiz yüzlü, kesmetaşı kaplı, sağir kubbeli olup altüst pencerelidir. Üst pençeler vitraylı, alt pencereleri mermer sövelidir. Bunların üzerine yarım daire şeklinde mermer şebekeler yerleştirilmiştir. Bu şekil göze hoş gelmektedir.

Cadde tarafındaki yüzünde, altta, küçük ayna taşlı bir çeşmeciği vardır. Yine bu cephenin sol tarafında, altı mısralı ve 976 (1568) tarihli bir çeşme kitabesi bulunmaktadır. Sokullu Mehmed Paşa Çeşmeleri bahsine bakınız.

Türbenin sol tarafında, türbe ve medresenin avlu kapısı bulunmaktadır. Çift söveli bu kapının takında, üç satır halinde hazırlanmış şu kitabe vardır:

Şah Selim'e Vezir-i â'zam olan

Yâ'ni hem-nâm-ı mefhar-ı dü-cihân

Eyleyüb hâkır-ı şerife hatûr

Ayet-i Küll-ü men aleyha fan

Kıldı bünyâd o Hazret-i Paşa

Bir makâm-ı şerif-i âli-şân

Merkad-i pâki evlâdı evlâdın

Hur u gılmâna ravza-i rıdvân

Didi bu dâr-ı cennet-âsâya

İki târih idüb Nihâdi hemân

Peş makâm-ı latif cây-ı şerif

Türbei pâk-i dâr-ı ehl-i cinân

976

Türbe kapısı, medrese kapısı karşısında olup sekiz mermer sütunlu ve kemerli bir revak her iki kapısının üstünü örtmektedir. Kapının iki yanı mermer şebeke korkuluklu maksuredir. Mermer söveli ve kemerli kapısı üzerinde bir ayet-i kerime bulunmaktadır. Kemerler pembe ve beyaz mermerdendir. Dıştan sekizgen olan türbe, içten onaltıgenlidir. Kubbe içi kalem işleri ile bezenmiştir. Lacivert üzerine beyaz süslü çini, Ayet'el-kürsi frizi pek nefistir.

Sokullu Mehmed Paşa'nın evlatları için yaptırdığı türbede 19 kabir vardır. Altı tanesi ahşap sandukadır. En büyüğünün Sokullu'ya ait olduğu sanılmaktadır. Altısı erkek, ikisi kadın olup şahidesi olmadığından cinsi belirlenmiyen lahitler de vardır. Yalnız pehle taşları kalmış birkaç kabir daha mevcuttur. Lahitlerin bazılarına kelime-i tevhid ve bazılarında çiçek kabartmaları yapılmıştır. Hiçbirisinin kitabesi yoktur.

Türbede gömülü olduğu bilinenlerin adları şudur:

1- Sokullu Mehmed Paşa.

2- Sokullu-Zâde Hasan Paşa, 1013 (1604)de Tokat'da şehid edilmiştir.

3- Sokullu-Zâde İbrahim Paşa, ölm. 1031 (1621). İbrahim Han-Zâde ailesinin ceddidir.

4- Sokullu-Zâde Kurd Bey, ölm. 974 (1566)

5- Sokullu Zade Mahmud Bey, ölm. 933 (1585) 933 ramazanın sonlarında (1585 Eylülü ortaları) elli günlük iken vefat etmiştir. (Tarih-i Selaniki, Haz. Prof, Dr. M. İpşirli S: 156)

6- Sokullu-Zade Mustafa Bey.

7-Sokullu-Zâde Safiyye Hanım Sultan, Cafer Paşa'nın eşi, 970 (1562) doğumlu.

8- Sokullu Mehmed Paşa'nın oğlu sultan-Zâde pir Mehmed Bey, ölm 977 (1569) tarihinde olup üç yaşında idi. Kabri lahit şeklindedir. Baş taşında kelime-i tevhid yazılıdır. Ayak taşının dış yüzündeki kitabesi ise şudur:

İbn-iPaşa ki Pir Mehmed Şâh

Sun'Hallak ide o nûr-ı ahad

Dindi ilham ile ana târih

Rûh-ı pâkine rahmed ide Ebed 977

9- Sokullu Mehmed Paşa'nın oğlu Sultanzâde Ahmed Bey, vefatında dört yaşında idi. Kabri, lahit şeklinde olup baş taşında dolama sikke ve kelime-i tevhid yazılıdır. Ayak

taşının dış yüzündeki kitabesi şudur:

Ser-i sefer kıldı cû Ahmed ibn-i Paşa

Ana hemrâh ola gûlemanla hür

Du'â-i hayr ile hoş dindi târih

İlâhi kabrin anın eyle pûr nûr 973

10- İbrahim Hanzâde oğlu Defter Emini Mehmed Bey (ölümü 1077 muharrem) (Temmuz-1666), in oğlu Ali Bey. şahidesi bir pehle üzerine yatırılmış olup kitabesi şudur:

İtdi Hân-Zâde Ali Beğ nâgihân terk-i cihan

Mâtemiyle dideler hunin oldu dil-hazin

Çekdi el bu bezm-i hayretgâh-ı pirâ fevzin

Oldu hem iğvan garra ol vücûd-ı nazenin

Didiler kiban hûn-ı rican târih içün

Meskenin firdevs-i a'la ide Rabb'ül-âlemin 1127

1715 tarihinde vefat etti.

Nusretnâme Yazarı Mehmed Ağa diyor ki: "20 -Receb-1127 (22-Temmuz- 1715) tarihinde İbrahim Han-Zâde Ali Bey vebadan öldü. Eyüp Sultan'da, atası Sokullu Mehmed Paşa Türbesi'ne defnedildi. Merhum dostumdu. Eyi tabiatlı bir kimse olup 63 yıllık hayatı boyunca kimseyi incitmemişti, bir kötülüğü görülmemiş, sâlih, ilim ve faziletle süslü, az yetişir insanlardan biri idi. Allah rahmet eylesin. Ölümü üzerine büyük oğlu İsmail Bey 27 yaşında olduğu halde onun yerini aldı. "(Nusretnâme 2/334)

11- Ali Bey'in oğlu, Bahir İsmail Beyefendi. Şair ve hattat idi. Vefatına Müstakim-Zâde bu tarihi demiştir:

Mir İsmail buldu me'vâde makam 1164 (1751)

İsmail Bey, Hoca Mehmed Rasim Efendi'den hüsnü hat dersleri almış ve sülüs ve nesih öğrenmiştir. Daha sonra Reis'ül-etıbbayı Şehriyâri Kâtib-Zâde Mehmed Refi Efendinin derslerine devam etmiştir. Bahir mahlasıyla yazılmış şiirleri vardır. Yaşı yetmişe yaklaştığı bir sırada vefat etti. (Tuhfet'ülhattatin S: 124)

12- Bahir İsmail Beyefendi'nin oğlu Ahmed Bey, vefat tarihi belli değildir.

13- Kasım Paşa. Sokullu Mehmed Paşa'nın oğlu olup Lüleburgaz'da siyaseten şehid edildi. Kesik başı, babasının türbesine gömüldü. Baş taşı dolama sikkeli olup ince şahidesinde kelime-i tevhid yazılıdır. Ayak taşındaki kitabesi şahidenin dış yüzüne yazılarak türbe dışından okunması sağlanmıştır. Kitabesi şudur:

Gitdi Kasım Paşa farzend-i Mehemmed Paşa

Menzili cennet ola rahmet ide Bari Hüdâ

Kabrini ravza-i rıdvân ile nûr ide Hakk

Fevtine didiNihâdi iki târih-i du'â

Diyelim rûhi-çün fatiha dâ'im el açub

976

Adn-i a'lâyı makam eyliye Kasım Paşa 979 (1571)

14- Kasım Paşa'nın kızı Aynf Hâtûn. Vefat tarihi belli değildir.

Sokullu Mehmed Paşa, Şahinoğulları sülalesindendir. Babası Cemaleddin Sinan Bey'dir. Bosnalı'dır. Enderun'dan yetinmiş ve buradan kapıcıbaşlıkla çıkmıştır. 953 (1546) da Rumeli Valisi ve sonda kubbe veziri olarak fiehzade Sultan Selim'e damad oldu. 972 Zilkadesinde (Haz. 1565) Sadrazam oldu. 987 şabanının (Ekim-1579) ikindi divanında bir suikast neticesi öldürüldü. Üç padişaha sadrazamlık yapmıştır ki bir örneği yoktur. Değerli ve yüce bir insan idi. Bir çok asarı ve camileri vardır. Hafsa'daki camiyi oğlu Kasım Paşa'nın ruhu için yaptırmıştır. Kadırga'da ve Azapkapı'da Mimar Sinan yapısı iki mabedi vardır.

Vefatına şu tarihi söylemişlerdir:

Rıhlet itdi bu cihandan yine kutb-ı vüzerâ

Ravza-ı cennet ide yerini Hakk keyfe yeşâ

Subh-ı sâdık gibi çak eyleyiben sinesini

kana gark itdi şehâdet kılıcı vakt-i işâ

Hâtif-i gayb işidüb didi anın târihini

Hükm-i Hakk ile şehid oldu Mehmed Paşa

987

Türbedeki diğer şahideler şunlardır:

Kabir lahid şeklinde olup ayak taşının dış yüzündeki kitabesi çok silik olduğundan ancak "Paşa Safiyye Hanım" yazıları okunabilmektedir. Şair Nihadi'nin hazırladığı kitabenin tarih mısraı şudur: Oldu tavus gülşen-i cennet

980 (1572)

Dolama sikkeli diğer bir lahit, ayak taşının dış yüzündeki kitabesi şudur:

Pir.... ibn-i Mehmed Paşa

Uçdu gülzâr-ı cenneti bula

Dendi târih ki Abdullah Beğ

Gülşen-i cennete tavus oldu

Rakam yazılı değildir.

Küçük kavuklu lahit, baş taşı dört köşe olup ön yüzünde:

"Merhum ve mağfur İbrahim Hân-Zâde Abdurrahman Beğ. 1176 (1762) " diye yazılıdır. Pencere tarafındaki yan yüzünde ise şu yazı vardır: "İbrahim-Hân-Zâde Ali Beğ oğlu Mustafa Beğ rûhiçün fatiha. 1095 (1684).

Ayak taşı kandil kabartmalıdır.

Türbede, 7 ahşap sanduka, 5 dolama sikkeli mermer lahit, bir küçük kavuklu mermer lahit, iki kız mermer lahdi, üç adet şahidesiz pehle ve bir şahideli pehle olmak üzere 19 kabir vardır. Ahşap sandukaların levhaları yok olmuştur.

Türbe, Mayıs-1993 tarihinde halkın ziyaretine açılmıştır.

1894 büyük depreminde türbe ve medresesi zarar gördüğünden, kütüphanesi ve çeşmesinin su yolları ile beraber 1313 (1895) tarihinde tamir edilmişlerdir.

Türbe haziresinde gömülü olanlar şunlardır:

Tarihsiz, hattat Hulusi Mehmed Emin Efendi. Ölm. 1313 (1895) Eyüp Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesi'nin kitabesi onundur. (N. Tilgen, Eyüplü Hattatlar S: 137

994 (1586). Dolama sikkeli muhteşem lahit. Kitabesi şudur: Hân Murad'a kapıcıbaşı olan / Üveys Ağa o bendei makbul/ Geçdi zi'l-kadeden yiğirmi yedi/ Yevm'ül-isneynde durub mahmil/intikâlinde didiler târih/Vey-si Hakk ide vâsıl-ı rahmete. 994

1001 (1592). Dolama sikkeli muhteşem lahit, Elif kâmilde vefat eden Mehmed. Derviş Paşa-Zâde. (Si. Osm. 2/328 Derviş Paşa)

1004 (1595). Medrese kapısı sağında, Sinem Sima Kethüda Kadın.

1006 (1597). Şeyhül-kurra Ahmed Efendi. Eyüp Camii İmamı (Atai s: 465)

1015 (1606). Dolama sikkeli muhteşem lahit, Vestergonu feth eden Mehmed Paşa. şahidesinde tarih yazılı değildir. Lala Mehmed Paşa, Bosnalı'dır. Enderundan yetişmiş, 1000 şevvalinde (tem. 1592) Yeniçeri Ağası ve 1002 (1593) de Anadolu ve sonra Rumeli Beylerbeyisi oldu. Uzun müddet harplerde bulundu. 1013 recebinde (kasım-1604) sadrıazam ve serdar-ı ekrem oldu. 1015 muharreminde (21-haz. 1606) öldü. Akrabasından Sokullu Mehmed Paşa türbesi civarına gömüldü. Cesur, çalışkan ve gayretli olup Almanya muharebelerinde pek çok hizmet gördü. Acemi seferine serdarlığı, Almanya'da fütuhatını tamamlamak için istemiyordu. Hatta halefi Derviş Paşa'nın Portekizli doktoru, yanlış tedavi ederek öldürdüğü söylenir. Bu beyt vefatına tarihtir:

Aceme memur iken eyvah

Ademe gitdi Mehmed Paşa

Güzel yüzlü ve yakışıklı idi. Vefatında altı çocuğu kalmıştır.

Mehmed Paşa, 20, Kasım-1605 de İstvan Bocskay'a Rakos Sahrasında taç giydirerek Yeni Macar Kralı ilan etmiş bir kişidir. Parlak bir merasimle, toplar atılarak gelen Boskay, Paşa'nın elini öpmüş ve huzurunda diz çökerek başına tacı koymasını beklemiştir.

1166 (1752). Lahit, İbrahim Han-Zâde Mehmed Tahir Bey'in oğlu Ahmed Bey'in eşi Fatma hatun. 1197 (1783). İbrahim Han-Zâde Ahmed bey'in kızı Rukiyye hanım. şahidesi Tuba ağacı kabartmalıdır.

1199 (1784). Nefis taş ve yazı. İbrahim-Han Zade Enise Hanım.

1201 (1736). İbrahim Han-Zâde elhac Abdullah Bey'in kızı Abide Hanım.

1222 (1807). Muhsin-Zâde evkafı mütevellisi elhac Abdullah Beyef. Zade Halil Beyef.

1228 (1813) İbrahim Hanzade Mehmet Beyefendi'nin eşi şehide Zahide Hanım.

1234 (1818). Mevlevi Sikkeli, Mehmed Bey. Şeyh ve İbrahim Hanzade.

1300 Eyüp Camii devirhan basısı ve şehid Mehmet Paşa Kütüphanesi hafız-ı kütübü şeyh ül-kurra Hafız Süleyman Efendi.

1319 (1901). Hafız Süleyman Efendinin oğlu Hafız Mahmud Efendi.

1052 (1646) de vefat eden Hafız Mustafa Efendi. şahidesi, cadde üzerindeki pencere içindedir.

1293 N. 16 (Ekim-1876). Sokullu Mehmed Paşa vakfı mütevellisi İbrahim Zade es-Seyyid Mehmed Neş'e Tului'Efendi.

Kaynak: (Ayvansarayi, Mec. Tevârih, Haz. F. Derin-V. Çabuk. S: 28 119-120) (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar S: 834) (Naim T. Haz. Danışman 1/492 fihrist) (Peçevi. T. Haz. Derin Çabuk 2/253) (T. Gökbilgin, Sokullu M. P. ‹si. Ans. 5/2 S0 894) (Tuhfe S: 124 İsmail Bey) (Si. Osm. 1/99. 2/127. 4/122176) (Danişmend, Kronoloji 3/242-244) (R. Akakuş, Eyüp Sultan) (Vefeyât S: 27-28 Sokullu Mehmet Paşa) (H. Tayla, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı S: 305) (A. Kuran, Mimar Sinan S: 130) (Suphi Saatçi, Mimar Sinan'ın Yapılarındaki Kitabeler S: 76) (M. Meriç, Mimar Sinan, Tezkiretü'l-Ebniye S:103) (Vakışar Genel Md. Arşivi. Tarih: 1981. Eski Yazı Defter No: 572 S: 27-62. Yeni Yazı Defter. No: 2104 S: 442478) (Evkaf İdaresi Katalogu 1/76)